حجامت عملی است که از دیرباز در طب سنتی ایران رایج بوده و طبقات مختلف جامعه از آن بهره می برده اند. حجامت اصطلاحا به روشی از خونگیری اطلاق می شود که جهت درمان بعضی از بیماری ها بکار می رود و دارای سابقه تاریخی هفت هزار ساله و مورد تایید و تاکید اسلام می باشد. حجامت در حدود 3300 سال پیش از میلاد مسیح در مقدونیه انجام میشد و در آن زمان یک پزشک را با میزان تبحرش در انجام حجامت می شناختند، به طوریکه اگر پزشکی حجامت نمیکرد او را پزشک نمی شناختند. حجامت ابتدا در طب ایرانی رواج داشت و بعدا به سایر کشورها رواج پیدا کرد و برخی پزشکان طب سنتی معتقدند پایه و اساس طب سوزنی در چین همین حجامت است. یکی از مهمترین روایاتی که در زمینه حجامت در منابع معتبر اسلامی ذکر شده و در ذیــــل آیه یک ســــوره مبارکه «اسری» در تفسیر المیزان و برخی از تفاسیر دیگر آمده است، حدیث زیر می باشد:
حضرت رسول اکرم (صلی االله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «در شب معراج، وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم، بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر بفرما.»
حجامت یکی از روشهاي سنتی درمانی است که از زمانهاي بسیار دور در سراسر دنیا رواج داشـته و دارد. مطالعات، تأثیر حجامت بر بیش از 50 بیماري مختلف را بررسی کردهاند. در 9/84 %از مطالعات نتیجه معنادار در مورد تأثیر حجامت گزارش شده است. در مورد بیماريهاي عضلانی و اسکلتی، درد با منشاء مختلف و مشکلات پوستی بیشترین تعداد مطالعات کارآزمایی بالینی با تخصیص تصادفی انجام شده است. از این بین بیشترین مطالعات در زمینه تأثیر حجامت در رابطه با دردهاي کمر بوده و نتایج به سود حجامت را گزارش کرده اند.
حجامت از ریشه حجم و به معنی ایجاد حجم که با بادکش گذاري و ایجاد فشار منفی به جمع شدن سیالات در زیر پوستِ و ایجاد التهاب و احتقان در ناحیه منجر شده با برشهاي سطحی و بادکش گذاري مجدد خارج میشود. این روش تا هفت هزار سال پیش نیز بهکار گرفته شده که در کتاب Ubi Plethora Ibi Evacuan (33000 پیش از میلاد) اوراق پاپیروس (1550 پیش از میلاد) ،کتاب بوشو چینی ها باستان(475-221 پیش از میلاد) ،کتب منتسب به بقراط (460-375 پیش از میلاد) ،حکاکی های باستانی یافت شده در یونان(قرن دوم میلادی) و منابع طب اسلامی به طور آشکار قابل ردیابی است.
به طور کلی چهار نوع حجامت انجام می شود:
الف- حجامت خشک: محدود به استفاده از بادکش بوده و بسته به عامل ایجاد فشار منفی به دو نوع گرم(Warm dry cupping) و سرد (Cold dry cupping) قابل تقسیم است. درانواع سرد از پمپ های مکنده یا حتی قدرت مکش دمی، و در انواع گرم از شعله استفاده میشود. بسته به تعدد نواحی و استفاده ي همزمان از روغنها و داروها لغزان (Moving cupping) یا دارویی (Drug cupping) نامیده میشود.
ب- حجامت تر: بادکش با خراشهاي پوستی و خارج کردن سیالات همراه میشود. شایعترین ناحیه پشت و بین دو کتف است (حجامت عام(.
پ- حجامت گرمآبی(Water cupping) با لیوانهاي مملو از آب گرم انجام میشود.
ت-حجامت تر سوزنی( Needle wet cupping) ادکشگذاري با طب سوزنی همراه میباشد.
از حجامت جهت خارج کردن ارواح خبیث هفت خون خبیث اضافه ی اندامها و ایجاد تعادل در اعضاء بهره گرفته اند.
اثرات درمانی حجامت
1. تصفیه خون از مواد بیماريزا مانند واسطه ها و سلولهاي التهابی (مانند فاکتور روماتویید،کمپلکسهاي ایمنی و مواد اکسیدان). قدرت فیلتر حجامت، را 16 تا 43 برابر کپسول بومن تخمین زده اند.
2. تحریک سیستم هاي ضد درد بدن شامل: هسته سجافی بزرگ(Rapha Magmus Nucleus) ماده خاکستری دور قناتی (Periaqueductal Grays) ناحیه ی دور بطنی (Periventricular Areas) و هسته ي پاراژیگانتوسلولاریس(Nucleus Retricularis Paragigantocellularis) ،سیستم اپیوییدی مغز شامل: ادروفین و انکفالین و سیستم کنترل دریچه درد. افزون بر این افزایش نسبت لاکتات به پیروات و آستانه درد و کاهش ماده يP(P Substance) نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
3. تحریک سیستم ایمنی به واسطه ی پرخونی ،افزایش درجه حرارت و آسیب ایجاد شده و التهاب موضعی حادي تحریک سلولهاي پوست و ترشح اینترلوکین- (IL-1) و سایر سایتوکینهاي التهابی و افزایش ساخت کمپلمان، تحریک ماکروفاژها و پاسخهاي موثرتر(Th1) بهبود ترافیک لنفاوی به علت ایجاد فشار منفی در گره های لنفاوی و در حجامت عام تحریک تیموس ،کاهش IgE و افزایش گلبولهاي سفید خون.
نکاتی درمورد تقویم حجامت
– معاینه و دستور پزشک متخصص طب سنتی مبنی بر انجام دادن و یا ممنوعیت حجامت برای شخص، از هر جهت بر ایام وارد شده در این تقویم اولویت دارد.
– روزهایی که در تقویم حجامت بعنوان روزهای مناسب برای این کار ذکر شده است، برای افراد عادی است که تحت نظر پزشک نیستند، بدیهی ست در صورتی که در دوره درمان به سر میبرید و یا بیماری خاصی دارید، بایست حتما با نظر پزشک این کار انجام شود.
– ممکن است برخی افرادی که برای اولین بار حجامت انجام میدهند و غلظت خون بسیار بالایی دارند، پس از حجامت مقدار کمی دچار افت فشار شوند که جای نگرانی ندارد و با مصرف کمی آب قند این مورد از بین خواهد رفت. (این مورد در همه افراد یکسان نیست و فقط در تعداد انگشت شمار، این احتمال وجود دارد)
_ برای پیشگیری از افت فشار خون توصیه میشود سه روز قبل از حجامت صبح ناشتا یک لیوان عرق کاسنی استفاده شود و غذاهای چرب استفاده نکنید. همچنین استفاده روزانه یک لیوان آب انار شیرین توصیه می شود.
– ترسیدن ها و تلقین های بی مورد در حجامت باعث افت فشار خون و کاهش حجم خون خروجی از بدن شما می شود، پس هر وقت بر ترس خود غلبه کردید اقدام به حجامت کنید! با این کار علاوه بر اینکه پزشک را دچار مشکل نمی کنید، پس از حجامت احساس سبکی و سرزندگی بسیار خوبی خواهید داشت.
– امروزه مهمترین عامل ابتلا به غلظت خون استفاده از روغن های غیرطبیعی بازاری محسوب میشود، اگر به سلامت خود اهمیت میدهید، چه قبل از حجامت و چه بعد از آن از مصرف این روغن ها پرهیز کرده و روغن های سالم مانند روغن گاوی طبیعی و کنجد را جایگزین آنها کنید.
روزهای نامناسب برای حجامت در سال ۹۸
در ایام ماه مبارک رمضان: در صورت نیاز بعد از افطار انجام شود تا ضعف و بیحالی به شخص روزه دار غلبه نکند.
روزهای جمعه: به خصوص قبل از ظهر
روزهای چهارشنبه: بهتر است فقط در صورت لزوم، حجامت در چهارشنبه ها انجام شود.
طبق حدیثی از امام رضا علیه السلام در ماه اول کانون رومی ( ۲۳ دی تا ۲۳ آذر ۹۸) بهتر است حجامت انجام نشود.
چه افرادی نباست عمل حجامت را انجام دهند؟
در پاسخ به این سوال که موانع انجام حجامت چیست و چه افرادی نباستی عمل حجامت را انجام دهند؟ بایستی موراد زیر را برشمرد:
افرادیکه دچار کم خونی هستند.
کسانی که متابولیسم و سوخت و ساز بدنشان کم است و به طورکلی ضعیف هستند.
در موقع عصبانیت نباید حجامت کرد چون در این حالت رگها منقبض میشود.
در زمان قاعدگی خانمها و همچنین در زمان جنابت نبایستی حجامت انجام شود.
کسانی که به تازگی واکسن زده اند را نباید حجامت کرد.
انجام حجامت برای افراد با مزاج بلغمی (طبع سرد و مرطوب) مناسب نیست.
افرادی که بیماری های خاصی نظیر هموفیلی، صرع و غیره دچار هستند، نباید حجامت انجام دهند.
زنان باردار، کودکان زیر دوسال و مبتلایان به فشار خون بالا نیز نباید حجامت انجام دهند.
