به اشک من گل و گلزار شعر فارسیْ خندان
منِ شوریده بخت از چشمِ گریان ابرِ نیسانم
فلک گو با من این نامردمی بس کن
که من سلطان عشق و شهریار شعر ایرانم (شهريار)
جان و دل ما ايرانيان با شعر و ادب عجين و آمُخته شده است. سخن داني، شعردوستي و شاعرانگي ايرانيان از روزگاران كهن تاكنون زبانزد همۀ جهان است. عامل وحدت ايران در بيشتر برهه هاي حساس تاريخي و آشوب هاي به وجودآمده در اعصار، مزيّت يكپارچگي مردم در به كاربستن زبان فارسي در شش گوشۀ ايران بوده است. روز 27شهريور، روز ملی شعر و ادب فارسي در تقويم رسمی ماست و روز بزرگداشت مقام شاعر معاصر، شهريار تبريزي. اين نكته آشكاراست كه براي مردماني با چنين پيشينۀ فرهنگی و ادبی، تقويم هجري شمسي بايد جايگاه تجليل از خيل شاعران و نويسندگان باشد. روز شعر و ادب فارسي، روز تجليل تمام شاعران اين مرزوبوم است؛ روز بزرگداشت خيام، فردوسي، سعدي، حافظ، مولوي، نظامي، عطار، شيخ بهايي، صائب، نيمايوشيج، سهراب سپهري، اخوان ثالث، فروغ و ده ها شاعر شاخص كهن و معاصر ديگر هم هست؛ نامگذاري اين روز با ياد و بزرگداشت استاد شهريار خالي از لطف و دليل نبوده است. البته شايسته است در تقويم رسمي نام شاعران و نويسندگان بزرگ قديم و معاصر ديگر نيز گنجانده شود؛ اینکه چرا نام شاعرانی چون سنایی، جامی و سایر حکیمان صاحب قلم در تقویم رسمی خالی است. ناگفته نماند در سال 1400، وزارت فرهنگ و ارشاد با ثبت روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی (1 آبان) و روز رودکی سمرقندی (4 دی) موافقت کرده و این امیدبخش ثبت روزهای دیگر به نام صاحبان قلم در آینده نزدیک خواهد بود.
شاعران به مردم ميهن خويشْ شعر و شعور و حيات مي بخشند و مردم نيز وامدار و دوستدار اين تحفه هاي آسماني و زميني هستند. شايسته است همچون گذشته، پيوند و اُنس مردم با زبان و ادبيات فارسي بيشتر و بيشتر شود. در شعر و داستان فارسي مي توان تمام جلوه هاي زندگي، تفكر و تأمل، شور و نشاط، شادي و غم و اندوه مردم را ديد و خواند و به تماشا و تفكر در آن نشست. تفكر و احساسي كه در اشعاري چون غزليات شمس، غزل سعدي، غزل حافظ و مثنوي مولوي و رباعي خيام هست، به مخاطبِ آشنا، زندگي و فكر و فلسفۀ حيات مي بخشد.
شهريار تبریزی كه با «حيدربابايه سلام» به زبان تركي، غم انگيزترين و پرعاطفه ترين شعر تركي را سروده، غزليات فارسي او نيز سرشار از عاطفه و شور و جلوه هاي حيات عاطفي و احساسي انسان معاصر است. شاعرانگي شهريار از چندين غزل ناب و صمیمی و عاشقانۀ نوِ او نمايان است. شعر ستايشي شهريار نيز قرين زباني سخته و محتوايي عاطفي است؛ شعر پرشور و عاشقانۀ «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را/ که به ماسوا فکندی همه سایه هما را» نشان از معرفت، تعهد و ارادت شهریار می دهد. در شعر او نشانه های تفکر توحیدی نمایان است:
«دل ذرّات هستی را همه ساز و نوا دیدم
به حمد شاهد توحید هم دستان و هم آوا»
سويۀ عاطفي و تا حدودي همسو با مكتب رمانتيك در غزل شهريار سبب شده است چنين اشعاري از او ماندگار شود و در حافظۀ مردم بماند. غزلياتي كه پرده از عشق و دلدادگي شهريار برمی دارد:
آمدی، جانم بـه قربانت ولی حالا چرا
بی وفا بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا
نوشدارویی و بعد از مرگ سهـراب آمدی
سنگدل این زودتر می خواستی، حالا چرا...
شهریار با شاعران روزگار خویش انس و الفتی ناگسستنی داشت و شاعرانه می زیست و عرفانی عاشقانه ناب و نو وجودش را غرق ساخته بود. هم برای آذربایجان و مردم این خطۀ ایران حمیّت نشان می دهد و هم براي ايران و شاعران و اقشار مختلف گوشه و كنار دل مي سوزاند. شعر او در وصف شهرش چنين است:
اختلاف لهجه مليّت نسازد بهر كس
ملتي با يك زبان كمتر به ياد آزد زمان
گر بدين منطق تورا گفتند ايراني نه اي
صبح را خواندند شام و آسمان را ريِسمان
هر زياني كو قضا باشد به ايران عزيز
چون تو ايران را سري بيشت رسد سهم زيان ....
اشعار وطني، اجتماعي و مردمي شهريار خبر از اين مي دهد كه شهريار براي آرمان هاي مردم خويش دغدغه مند بوده است. مراودۀ او با شاعراني چون ملك الشعراي بهار، نيمايوشيج، هوشنگ ابتهاج، توللی، بهبهانی و هنرمنداني چون اقبال، صبا و شهناز در غزل او تأثير گذاشته است؛ آنچنانكه ميان شهريار و ابتهاج و صبا دوستيِ ناب و منحصربه فردي برقرار شد كه يادآور عشق ميان شمس و مولانا بوده است:
شعر ابتهاج:
با من بی کس تنهاشده، یارا تو بمان
همه رفتند از این خانه، خدا را تو بمان
من بی برگ خزان دیده دگر رفتنی ام
تو همه بار و بری، تازه بهارا تو بمان
جواب شهریار :
سایه جان رفتنى استیم بمانیم كه چه؟
زنده باشیم و همه روضه بخوانیم كه چه؟
درسِ این زندگى از بهر ندانستن ماست
این همه درس بخوانیم و ندانیم كه چه؟
غزل شهریار چندصدایی است و هرچند زبانی کلاسیک و وام گرفته از شعر کهن دارد، دارای عاطفه ای تازه و متفاوت است. مضامین غزل و قصاید این شاعر شامل اجتماعیات، اخوانیه، عاشقانه ها، توصیف، شکواییه و ... با زبانی غالباً اندوهناک و غمگنانه همراه است. رنگ شادی و امید در برخی غزلیات این شاعر نیز دیده می شود. تعداد اشعار اين شاعر بسيار درخور توجه و نسبتاً زياد است. اين حجم اشعار در شعر معاصر پس از نيما كمتر ديده مي شود. اين مهم ناشي از علاقۀ شهريار به شعر و زبان فارسي است. اشعار شعريار در قالب شعر نيمايي نيز روح و طراوتي تازه دارد. شهريار بر ديوان خويش مقدمه اي نوشته كه برخي سخنان و نظرات او تأمل برانگيز است.
«به شعراي جوان توصيه مي كنم عوض اينكه اينهمه متوجه مكتب هاي ادبي دنيا بشوند، شاهكارهاي ادبي دنيا را بخوانند و شعر خودشان را بگويند و خاطرجمع باشند ذوق و قريحۀ خداداد شاعر قوّۀ خلاقه اي است كه مي داند شاهد شعر را چه جور خلق کند و چه لباسی به تنش بکند و فرم و رنگ لباسش هم چه باشد».
«شعر شاعر نمونه و مظهری است از کیهان اعظم، خداوند در خود موج می زند و جهان عقل را به وجود می آورد، از جهان عقل جهان روح و از جهان روح جهان ماده زاییده می شود. انسان اگر در خود شروع به مطالعه کند به خدا می رسد».
روز ملی شعر و ادب فارسی و روز بزرگداشت مقام شهریار تبریزی، باید دست مایه ای برای پیمان دوباره و میثاقی وثیق میان مردم ایران زمین و شعر و زبان فارسی باشد. عصری که دگرگونی های روزافزون فناوری، رفته رفته آسیب هایی جدی را به زبان و شکل نوشتاری و گفتاری آن وارد می کند، وظیفۀ ماست که در حفظ و ترویج شعر و زبان فارسی به شکل شایسته گام برداریم. مطالعۀ درزماني تاریخ زبان فارسی و تلاش ایرانیان برای پاسداشت زبان فارسی چنین خبر می دهد که فرهنگ اين مرز و بوم به دليل نعمت زبان پوياي فارسي، در برابر ناملایمات فرهنگی متزلزل و منفعل نبوده و راه توليد و آفرينش ادبي را همواره در انديشه و عمل پيموده و به فراخناي دنياي زبان فارسي افزوده است.
در عصر كنوني براي استمرار و تقويت زبان فارسي و بيشتر و بهتر و ماندگار جلوه دادن آن در ذهن و زبان مردم ايران و فارسي آموزان جهان- كه روز به روز زبان فارسي در دانشگاه ها و ميان مردم جهان هواه خواه دارتر مي شود- شايسته است راهبردها و كنش هاي انديشيد و به كار بست. ازجمله كارهاي مهم اينهاست:
1) دعوت به مطالعۀ همگانی داستان های کوتاه فارسي در دبستان ها و دبیرستان ها؛
2) دعوت به شعرخوانی شاعران در رسانه ها؛
3) نقد شعر و داستان های برجسته و مهم برای مردم؛
4) ؛ بازنویسی متون کهن برای کودکان؛
5) پیونددادن شعر و داستان كودك و نوجوان برای آموزش درست نويسي و زبان فارسی دستورمند؛
6) آموزش ويرايش به شكل فراگير در رسانه ها و نشان دادن غلط هاي نوشتاري موجود در فضاي مجازي؛
7) تشويق دانش آموزان مستع و دانشجويان علاقه مند به داستان نويسي و خلق دنياي ادبي براي مردم؛
8) اجازۀ نشر ندادن به کتاب ها و مقالات و مجلات ویراستاری نشده؛
9) استخدام دبير و كارشناس درست نويسي زبان و ادبيات فارسي در تمام اداره ها و شركت ها.
وضعیت نگارش و ویرایش در تألیفات و آثار منتشرشده رضایت بخش نیست؛ در دفتر شاعران غلط های نگارشی و ویرایشی زیادی دیده می شود؛ صفحات شخصی و کانال های هنرمندان، نوشاعران، نویسندگان و مترجمان تازه کار و... به دلیل داشتن مخاطبان و دنبال کنندگان بسیارزیاد نباید حاوی غلط یا بدنویسی و هنجارشکنی در رسم الخط فارسی باشد. همچنين شايسته است صفحه كليد داراي نشانه هاي مختص الفباي فارسي (ء/ أ/ ؤ/ ّ/ گ/ پ/ ژ/ چ/ و ...) را براي همه معرفي كنيم تا در نوشتن پيام و پيامك، خطاهاي نوشتاري ملكۀ ذهن و چشم فرزندان و نوجوانان و دانش آموزان و اوليا و ... نشود. پیشنهاد مي شود صفحه كليدهاي سرتاسر فارسي در گوشي همراه استفاده شود.
آنچه از توفان و از باران نمی یابد گزند
کاخ فردوسی، خدای شاعران پارسی ست
بر سر یاران افغان و بلوچ و آذری
شاخ پربار زبان پرتوان پارسی ست
وحدت کرد و لر و تاجیک در ایران زمین
از زبان مشترک با دودمان پارسی ست
خانۀ ایرانیان پاینده و جاوید باد
تا که جاویدان زبان جاودان پارسی ست
ما نیز به نوبۀ خویش روز 27 شهریور، روز ملی شعر و ادب فارسی و روز بزرگداشت شهریار تبریزی را گرامی و پرارج می داریم.
دکتر علی محمد محمودی : آنچه می جویی تویی و آنچه می خواهی تویی
