وقتی دو طرف باهم قرارداد می بندند ، به نظر هر دو قصد دارند که در زمان مشخصی دو عوض مورد معامله را باهم تبادل کنند . برای مثال در عقد بیع یا خرید و فروش بنا بر این است که خریدار و فروشنده در یک زمان باهم معاوضه کنند . این معاوضه در واقع تعهد هر کدام از دو طرف قرارداد است . فروشنده تعهد داشته که کالا را تحویل دهد و خریدار تعهد داشته که هزینه را پرداخت کند . کالا و پول، عَوَض این معامله هستند . در این محتوا می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که اگر یکی از دو طرف قرارداد تعهدش را انجام ندهد باید چه کنیم و به بررسی مفهوم حق حبس و نحوه اعمال حق حبس می پردازیم .
عدم انجام تعهد توسط یکی از دو طرف قرارداد
وقتی دو نفر با هم قرارداد می بندند حتما برای بستن قرارداد باهم توافق داشته اند و تراضی کرده اند بنابراین باید شرایطی را که خودشان برای اجرای قرارداد تعیین کرده اند محترم بشمارند و به آن عمل کنند . اما گاهی ممکن است اینطور نباشد و یکی از دو طرف معامله از انجام تعهد خودش سرباز بزند . عدم انجام تعهد توسط یکی از دو طرف قرارداد ، موجب واکنش طرف دیگر قرارداد خواهد شد تا او را وادار به انجام مورد تعهدش کند . یکی از راه هایی که می توان انجام داد تا طرفی که تعهدش را انجام نمی دهد مجبور به انجام آن شود ، استفاده از حق حبس است.
حق حبس چیست؟
در عقود معوض موضوع قرارداد ، دو تعهد متقابل است . در این دسته از قراردادها اگر یکی از دو طرف تعهد خود را انجام ندهد ، طرف دیگر هم این اختیار را دارد که اجرای تعهدش را موکول به انجام تعهد توسط طرف مقابل کند . به این کار در حقوق حق حبس می گویند و به معنای خودداری از انجام تعهد در برابر کسی است که طبق قرارداد تعهد خود را انجام نداده است . برای اینکه بتوانیم در برابر کسی که تعهد خود عمل نکرده از حق حبس استفاده کنیم باید به تمام نکات زیر توجه کنیم .
چگونه حق حبس را اعمال کنیم ؟
وقتی کسی تصمیم به اعمال حق حبس می کند باید بداند که چگونه از این حق استفاده کند : عقد باید معوض باشد : اولین نکته ایی که درنحوه اعمال حق حبس باید به آن دقت کنیم این است که این حق تنها در قراردادهای معوض قابل استفاده است . قرارداد یا عقد معوض قراردادی است که دو تعهد در آن وجود دارد . این دو تعهد می تواند تعهد به تحویل دو مال در برابر هم مثل عقد بیع یا خرید و فروش ، تعهد به انجام دادن دو کار در برابر هم و یا تعهد به انجام دادن یک کار در برابر دریافت مال باشد مثل تعهد به ساختن مجسمه در برابر دریافت پول. حق حبس برای عوض اصلی معامله : در اعمال حق حبس باید بدانید که حق حبس فقط نسبت به عَوَض اصلی معامله اعمال می شود . یعنی وقتی در قرارداد اجاره خانه ، موجر ( اجاره دهنده ) از تحویل دادن خانه به مستاجر خودداری کند ، مستاجر هم می تواند اجاره بها را ندهد . چون قرارداد اجاره بابت اجاره خانه و پرداخت وجه مقابل آن است و این دو ( خانه و اجاره بها ) عَوَض قرارداد اجاره هستند . اما مستاجر نمی تواند اجاره بها را به علت اینکه موجر ( اجاره دهنده ) به تعهد خود برای تعمیر لوله های خانه عمل نکرده است انجام ندهد . حتی اگر این مورد در قرارداد ذکر شود. اجرای حق حبس نسبت به عدم اجرای بخشی از تعهد : در بند بالا گفته شد که حق حبس باید بابت موضوع اصلی قرارداد باشد ، حالا فرض کنید در همین موضوع اصلی و عَوَض اصلی قرارداد تعهد نصفه انجام شود . مثلا در عقد بیع یا خرید و فروش اتومبیل ، خریدار فقط مقداری از پول را پرداخت کند ، در این حالت فروشنده می تواند تا زمانی که خریدار تعهدش را به طور کامل اجرا نکرده و همه پول را طبق قرارداد را پرداخت نکرده است ، از حق حبس استفاده کند و از تحویل دادن خودررو به او خودداری کند .
ویژگی های و شرایط ایجاد حق حبس
جهت ایجاد حق حبس وجود شرایط ذیل لازم می باشد: حق حبس مختص عقود معوض می باشد که دو تعهد در مقابل یکدیگر قرار دارند اعم از اینکه آن دو انجام عملی باشند، یا دو مال باشند و یا تعهد به انجام کاری در قبال دریافت پول و … . بطور مثال تعهد به بافتن یک فرش در قبال دریافت پول. نکته قابل ذکر این است که در عقود غیر معوض بدلیل اینکه فقط یک تعهد وجود دارد، حق حبس وجود ندارد. بطور مثال اگر کسی کالایی را بخرد و بعد بدلیل معیوب بودن کالا، بیع را فسخ نماید، چون فسخ، یک ایقاع یکطرفه است پس حق حبسی برای هیچ یک ایجاد نمی گردد. اما اگر هر دو طرف قرارداد با یکدیگر توافق کنند که قراردادی را اقاله نمایند (بر هم بزنند) در این شرایط حق حبس ایجاد می گردد. حق حبس فقط در تعهدات اصلی و یا عوضین اصلی قرارداد بوجود می آید نه در تعهدات فرعی. بطور مثال در قرارداد اجاره، تعهد اصلی موجر، تحویل عین مستاجره است و تعهد اصلی مستاجر، پرداخت اجاره بها ماهیانه می باشد و مستاجر نمیتواند پرداخت اجاره بها را موکول به این مساله نماید که بطور مثال عنوان کند که تا موجر ملک را نقاشی نکند، او از پرداخت اجاره بها امتناع ورزد اما میتواند پرداخت اجاره بها را موکول به تحویل عین مستاجره نماید. هر دو تعهد موجود در قرارداد، می بابست حال باشند، یعنی اینکه زمان انجام هر دو تعهد فرارسیده باشد و موجل نباشند. فی الواقع اگر یکی از تعهدات حال باشد و دیگری موجل (مدت دار) باشد، در این شرایط حق حبس بوجود نمی آید. بطور مثال در خرید خودرو اگر خریدار ملزم شده باشد که در لحظه انجام معامله نقداً تمامی ثمن را بپردازد اما فروشنده متعهد شود که ظرف یک هفته بعد، خودرو را تحویل دهد در این شرایط حق حبس بوجود نمی آید چرا که یکی از تعهدات موجل است. در فرضی که انجام هر دو تعهد موجل باشد. بطور مثال مطابق با مورد فوق الذکر، اگر پرداخت ثمن و تحویل خودرو هر دو یک هفته بعد از امضای قرارداد باشد، در اینصورت در لحظه عقد، حق حبس بوجود نمی آید چرا که در آن لحظه موجل است اما بعد از منقضی گشتن مدت یک هفته، حق حبس بوجود می آید چرا که هر دو تعهد حال شده است. در شرایط دیگری ممکن است که انجام هر دو تعهد موجل باشد اما زمان آنها متفاوت باشد. در مثال فوق الذکر فروشنده متعهد شود که یک هفته بعد از قرارداد، خودرو را تحویل دهد و خریدار دو هفته بعد از قرارداد، مبلغ را پرداخت نماید در این فرض فروشنده که انجام تعهدش زودتر می باشد نمی تواند آن را انجام ندهد تا خریدار تعهدش را انجام دهد.
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
حق حبس زن به چه معناست؟ و چه شرایطی دارد؟
