اعتقاد به مزاج (temperament) از دیرباز میان طبیبان از یک سوی و فلاسفه و متکلمان از سوی دیگر رایج بوده است. سقراط حکیم بزرگ یونانی همه خوراکی ها را در چهار دستة گرم، سرد، خشک و تر دسته بندی کرد و معتقد بود که سلامتی حاصلِ حفظ تعادل در این چهار دسته است. بعد از او دیگر حکیم یونانی، جالینوس نظریات او را تنظیم و نظریة اخلاط اربعه را عرضه کرد. قرن ها بعد، ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، یافته های حکیمان قدیم در این زمینه را نظم بخشید و به همراه نظریات و یافته های خود در کتابی به نام «قانون» بیان کرد. او در این کتاب نُه نوع مزاج را برای آدمیان در نظر گرفته است که عبارتند از سرد، گرم، تر، خشک (مزاج های مفرد)، سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر، گرم و خشک (مزاج های مرکب) و مزاج معتدل.
قدما معتقد بودند که مزاج معتدل حقیقی به طور مطلق وجود ندارد و هرکس کم و بیش، گرفتار غلبة یکی از این مزاج هاست؛ بنابراین مزاج کاملاً معتدل و مزاج های مفرد که در آنها دو طبیعت، کاملاً با هم در تعادلند به ندرت یافت می شود و مزاج های رایج همان مزاج های مرکبند که شامل مزاج صفراوی (Choleric) یا گرم و خشک، دَمَوی (Sanguine) یا گرم و تر، بلغمی (Phlegmatic) یا سرد و تر یا سودایی (Melancholic) یا سرد و خشک می شوند. بر این اساس، می توان افراد را در دو دستة کلی سردمزاج (که شامل مزاج های سرد، سرد و تر، و سرد و خشک می شود) و گرم مزاج (که شامل مزاج های گرم، گرم و تر، و گرم و خشک می شود) دسته بندی کرد.
مکتب طب سنتی ایران، دانشی آمیخته با هنر و فراست و ذخیره ای برخاسته از حکمت خسروانی اهالی سرزمین آریایی ایران است که در حکمت یونانی آمیخته و با محک تجربه در طول سالیان حیات انسان آزموده شده است.مکتب طب سنتی در دوران زرّین شکوفایی تمدن اسلامی، و با طلوع ستارگان پرفروغ تاریخ علم، آن فرزانگان ایرانی جهان وطن، بر پایه خردورزی و با جدا ساختن سره از ناسره گسترش یافت و اکنون نیز توانایی حلّ برخی از معضلات علمی را در عرصه بهداشت، پیشگیری، تشخیص و درمان دارا است. مکتب طب سنتی با ریشه ای ده هزار ساله، انسان را فقط از بعد مادّی نمی نگرد بلکه به ابعاد دیگر وجود او به عنوان خلیفه الهی نیز توجه دارد. در دیدگاه طب سنتی، حفظ سلامت مقدم بر درمان است، و توجه به روش زندگی و تأمین هوای سالم، تغذیه درست، فعالیت کافی، استراحت به اندازه و تعادل حالات روحی ـ روانی شعار طب سنتی ایران است.
اکنون جامعه پزشکی جهان به اهمیت روش های درمان با طب سنتی و مکاتب طب سنتی و مکمل پی برده است، و دانشکده ها و مراکز تحقیقاتی بسیاری در غرب و شرق جهان به پژوهش برای به کارگیری روش های مختلف طبّی -که سابقه علمی و تاریخی دارند مشغول می باشند. گسترش فوق العاده طب سنتی چین، طب تبتی، کایروپراکتیک، آیورودا، هومیوپاتی و صدها مکتب و روش گوناگون، نشان دهنده این حرکت عظیم جهانی است. این حرکت، همچنین موجب شده است که پزشکان و محققان در ایران و دیگر کشورهای جهان به شناخت مبانی طب سنتی ایران گرایش یابند.
مزاج گرم و خشک (صفراوی)
انسان های دارای مزاج گرم و خشک لاغر اندام هستند با استخوان بندی معمولا درشت و رنگ پوست و سفیدی چشم آن ها اندکی به زردی می زند. این افراد به شدت گرمایی هستند و در تابستان دچار مشکل می شوند، همچنین در بسیاری از مواقع عطش زیاد و خشکی دهان دارند.
چرا انسان از طب سنتی برای درمان برخی بیماری ها استفاده میکند؟
مزاج گرم و تر (دموی)
انسان هایی که مزاج آن ها گرم و تر است پوستی سرخ و سفید و بدنی درشت و عضلانی دارند. این افراد نه گرمایی هستند ونه سرمایی، ولی تحمل سرما برایشان راحت تر است. قدرت حرکات بدنی و قدرت هضم و اشتهای خوبی دارند و نسبت به انسان های دیگر دسته های مزاج های چهارگانه عروق دست برجسته تری دارند. بد نیست بدانید افراد دارای مزاج گرم و تر استعداد بالاتری برای ابتلا به فشار خون و بیماری های قلبی دارند.
مزاج سرد و خشک (سوداوی)
بیشتر انسان هایی که از نظر مزاج شناسی در دسته مزاج سرد و خشک قرار می گیرند دارای پوستی سفیدند و به شدت با سرما مشکل دارند. در حقیقت افراد با مزاج سرد و خشک به راحتی در سرما گرم نمی شوند. همچنین این افراد میل زیادی (بیشتر از بقیه دسته های مزاج های چهارگانه) به خوابیدن دارند و در بسیاری از مواقع احساس ضعف می کنند و کم انرژی هستند.
مزاج سرد و تر (بلغمی)
بلغمی مزاج ها بیشتر چاق و پر چربی هستند و پوست سفید و مو های کم پشت دارند. جالب است بدانید این افراد به نسبت دسته های دیگر مزاج های چهارگانه کمتر تشنه می شوند و عموما دهانشان مرطوب است. انسان های با مزاج سرد و تر را از روی ساعات زیاد خواب در طول شبانه روز می توان شناخت. همچنین بد نیست بدانید برای این افراد بدترین زمان سال زمستان است.
