پیوند در لغت بدین معنی است که طی آن قسمتی از یک گیاه را روی گیاه دیگر طوری قرار می دهند که آن دو پس از مدتی با یکدیگر جوش خورده و گیاه واحدی را تشکیل می دهند. به گونه ای که گیاه حاصل از اتحاد آنها می تواند به صورت یک گیاه مستقل به رشد و نمو خود ادامه دهد. برخی از پژوهشگران پیوند زدن را فن خاصی می دانند که طی آن بخشی از یک گیاه با قسمتی از گیاه تعویض می شود تا با ایجاد تکیه گاه مناسب، شرایط تغذیه و رشد گیاه جدید فراهم شود. برخی دیگر پیوند را انتقال بخشی از گیاه روی قسمتی از گیاه دیگر با هدف گیاه افزایی یا برای عادت دادن گیاه جدید به شرایط محیطی ویژه تعریف می کنند.
از نظر باغبانی، قسمتی را که بخش های هوایی یک گیاه پیوند شده را به وجود می آورد، پیوندک یا فرازیست و بخش دیگر که رشد گیاه را شامل می شود، پایه یا فروزیست می نامند. بدون تردید هر چقدر این دو قسمت از نظر صفات ژنتیکی مشابه و از لحاظ گیاه شناسی دارای خویشاوندی نزدیکتری باشند، به همان نسبت جوش خوردن بافت ها در پیوندگاه آسان تر و پایداری پیوند مطمئن تر است.یکی از مهم ترین پارامترها برای پیوند زدن درخت، برقراری شرایط محیطی و فیزیولوژیکی مناسب گیاه می باشد. بسیاری از باغبانان و کشاورزان برای اهداف گوناگون این عمل را در بین درختان میوه انجام می دهند. زمان پیوند موقعی است که گیاه در دوره فعالیت خود باشد یعنی شیره نباتی در جریان باشد. از نظر علمی در هر موقع از سال به استثنای موقعی که گیاه در دوره استراحت به سر می برد و شیره نباتی راکد گردیده می توان عمل پیوند را انجام داد.
علت پیوند درختان
- تبدیل واریته های قدیمی به واریته های جدید
- اصلاح باغات
- جنبه های تنشی پیوند
- استفاده از ریشه های مقاوم در برابر شرایط نامساعد
- استفاده از ریشه های مقاوم در برابر آفات و بیماری ها
- استفاده از پایه های کوتاه کننده
- استفاده از پایه های مقاوم برای جلوگیری از یخ زدن ریشه ها (برای مرکبات، نارنج از همه مقاوم تر است).
- ترمیم بخش های آسیب دیده
- سرعت بخشیدن به میوه دهی
مزایای پیوند زدن درختان
- گیاهی را که دارای ریشه های ضعیفی هستند را با استفاده از پیوند می توان دارای ریشه قوی کرد.
- با پیوند زدن می توان گیاهانی مثل بادام، سیب، گردو که با روش های دیگر نمی توان تکثیرشان کرد ، گروه هایی تولید کرد.
- با عمل پیوند فرم های ویژه ای از رشد را به دست می آوریم.
- با پیوند می توان چند رنگ گل یا چند نوع میوه را بر روی یک پایه ایجاد نمود.
- با انجام عمل پیوند می توان شاخه ای را که میوه می دهد بر روی پایه ای دیگر قرار داده و از آن میوه به دست آورد.
چه زمانی درخت را پیوند بزنیم ؟
برخی از افراد معتقدند زمان پیوند موقعی است که گیاه در دوره فعالیت خود باشد پس فقط نباید زمانی که گیاه در دوره استراحت قرار دارد ، عمل پیوند را انجام داد. اما این نظریه با اشکالاتی روبرو است :
- در این زمان به علت مقدار زیاد شیره نباتی ، در تماس بین پیوندک و پایه در ناحیه مانع ایجاد می شود و پیوندک در شیره نباتی خفه می شود.
- حرارت زیاد پیوندک را خشک می کند قبل از آنکه سلولهای طبقه مولده یکی شوند و شیره نباتی کافی به پیوندک برسد.
پس بهترین زمان برای پیوند زدن :
اواخر زمستان و اوایل بهار
زمان ایده آل برای پیوند درخت ، به نوع گیاه بستگی دارد اما اواخر زمستان و اوایل بهار بهترین زمان برای اکثر گیاهان معرفی می شود . در فصل بهار پس از بیدار شدن پایه و قبل از آنکه شدت جریان شیره نباتی زیاد شود و یا آنکه سرمای اول بهار مانع فعالیت سلولهای قسمت هوایی گیاه گردد، بهتر است پیوند ایجاد شود .
دومین زمان مناسب برای پیوند زدن ، در فصل پاییز است .
پیوند در فصل تابستان توصیه نمی شود و علت آن هم گرمای بیش از حد هواست که به درخت و ریشه آن فشار وارد می کند . در بسیاری از مناطق نیز به دلیل یخ زدگی هوا در فصل زمستان ، نمی توان پیوند را در این فصل انجام داد زیرا حرارت کمتر از 10 درجه در هوای اطراف پیوندک مانع فعالیت سلولهای نامبرده می شود و جوش خوردن پیوند را غیر ممکن می سازد.
شرایط و نحوه پیوند زدن درختان
بهترین زمان برای پیوند جوانه، خرداد ماه یا اوایل تیر ماه است و بهترین زمان برای پیوند شاخه، اواخر اسفند یا اوایل فروردین است .
تجهیزات و مواد مورد نیاز
- بیل باغچه
- آبپاش
- متر نواری
- هرس کننده
- کود گیاهی
یک مکان مناسب انتخاب کنید
قبل از پیوند زدن، تعیین کنید که گیاه شما به چقدر نور نیاز دارد و میزان آب دادن و فضای اطراف آن باید چقدر باشد . مکان جدید باید دقیقا مطابق با نیازهای گیاه باشد مثلا گیاهی را که آب زیاد می خورد را نباید در کنار گیاهی قرار دهید که خشکی را ترجیح می دهد .
سایز ریشه را محاسبه کنید
پهنا و عمق قرار گرفتن ریشه در خاک را محاسبه کنید. به همان اندازه زمین را حفر کنید. در حالت استاندارد می توانید با شصتتان میزان حفر کردن را اندازه بگیرید. پهنای منفذ جدید باید دو برابر ریشه باشد. باید عمق منفذ جدید از منفذ قبلی کمتر باشد، تا دچار گندیدگی ریشه نشوید.
یک سوراخ جدید حفر کنید
قبل از اینکه درخت پیوندی را سر جای خودش قرار دهید، یک سوراخ حفر کنید. هرچه سریع تر ریشه درخت را درون این منفذ قرار دهید. هرچقدر که ریشه ها بلند تر باشد و بیشتر از خاک بیرون زده باشند، احتمال گندیدن آن بالا می رود. زمانی که به ته سوراخ رسیدید، بیش از حد با ریشه به خاک نزنید، زیرا احتمال شکستگی آن وجود دارد. دوباره حفر کنید. اگر درخت را سر جایش قرار دادید و دیدی که محاسبات شما زیاد هم دقیق نبوده و مقداری از ریشه از خاک بیرون است، دوباره آن را در بیاورید و گودال را عمیق تر کنید تا ریشه بیرون نماند.
درخت را از جای قبلی در بیاورید
زمانی که خاک اطراف درخت را خالی کرده باشید ، می توانید به راحتی با یک بیل انداختن زیر درخت آن را بیرون بکشید و سپس به آرامی آن را وارد جای جدید کنید . اگر درخت شما سنگین و بزرگ است، به چند نفر دیگر نیاز دارید. درخت را طوری در جای جدید قرار دهید که هیچ خمیدگی در آن وجود نداشته باشد و همچنین نباید به گونه ای باشد که ارتفاع بیشتری نسبت به جای قبلی خود بگیرد و سپس خاک اضافی را به دور و بر گیاه بریزد تا جایش تثبیت شود. کمی به آن آب دهید و با دست میزان خاک ها را تنظیم کنید.
اصلاح خاک
کمی کود گیاهی و خزه را به خاک این درخت اضافه کنید. البته این کار را قبل از پیوند درخت انجام دهید . هیچ منفذ خالی نباید در زیر گیاه وجود داشته باشد و این کار باعث می شود که قدرت ریشه ها بالاتر برود و تلاش بیشتری برای رشد درخت کنند .
مراقبت از گیاه
به اندازه 5 سانتی سانتی متر لایه رویی خاک را با کود آغشته کنید . البته مراقب باشید که کود را چند سانتی با بیس درخت و ریشه دور نگه دارید و اجازه دهید که جریان هوا وجود داشته باشد . سپس چند بار آب دهید. تابستان اول برای گیاه سخت است ، مگر این که با خوردن آب کافی از پس این سختی ها بربیاید . آب دادن مداوم برای یک پیوند موفقیت آمیز درخت لازم و ضروری است .
انواع پیوند زدن درخت
پیوند زدن درخت برای تهیه یک ترکیب با کیفیت انجام می گیرد. این پیوند به شرایط فیزیولوژیکی گیاه و وضعیت محیطی بستگی دارد. البته نحوه پیوند زنی درخت، زمان انجام این عمل و شکل گیاه اهمیت زیادی در انجام این پیوند دارد.
پیوند سپری
در این پیوند از یک جوانه استفاده می شود. این جوانه به شکل دلخواه در جهت طول ساقه در قسمت زیر پوست جای می گیرد.
پیوند لوله ای
این پیوند به شکل لوله ای از پوست درخت جدا شده و دارای یک جوانه می باشد. طول در نظر گرفته برای این جوانه حدود یک تا ۲ سانتی متر است. قسمت تحتانی پایه را برش داده و پوست آن را جدا کنید. این پوست باید تا محل قرار گیری پیوندک جدا شود.پیوند از سمت بالا بر روی پایه قرار می گیرد. پیوندک و پایه به قدری بر روی یکدیگر لغزانده می شوند که لایه های زایشی آن ها بر روی یکدیگر قرار بگیرند. پیوند زدن درخت به شیوه لوله ای برای درختانی که کمتر از یک سانتی متر قطر دارند، استفاده می شود. در این پیوند پیوندک و پایه دارای قطر یکسان می باشند. اگر پایه و پیوندک قطر یکسان نداشته باشند، از روش پیوند حلقوی استفاده می شود.
پیوند قاشی
این روش زمانی که پیوندک و پایه هر دو در وضعیت استراحت قرار دارند و درخت پوست دهی ندارد، استفاده می شود. پیوندک از شاخه ای با قطر یک تا ۲٫۵ سانتی متر انتخاب می شود. این برش با زاویه ۴۵ درجه زده می شود. آن گاه در ۲٫۵ سانتی متری فوقانی جوانه یک برش به شکل کج به سمت درون ساقه هدایت می گردد. پایه نیز بدین شکل فراهم شده و نواحی زایشی آن ها در تماس با یکدیگر واقع می شود.برای موفق بودن پیوند زدن درخت از یک پلاستیک در محل پیوند استفاده می شود. این پلاستیک برای حفظ رطوبت محل پیوند ضروری است.
پیوند مجاورتی
در طبیعت به وفور یافت می گردد. در این پیوند نیازی به وجود انسان نیست. زمانی که دو درخت در سایش با یکدیگر واقع می شوند، پوست میان آن ها خورده می شود. این موضوع جوش خوردن دو طبقه زایشی در درختان مجاور را فراهم می آورد. زمانی که پیوندهای دیگر برای درخت امکان پذیر نباشد، از روش مجاورتی پیوند زدن درخت کمک گرفته می شود.
پیوند پلی
این پیوند در اوایل بهار قابل انجام بوده و برای ترمیم نواحی آسیب دیده درختان مورد اهمیت می باشد. برای این پیوند شاخه هایی با قطر تقریبی یک تا ۲ سانتی متری به کار می رود. این شاخه ها باید در زمان استراحت تهیه شوند و در محلی سرد ذخیره گردند. پوست صدمه دیده را حذف نمایید.
پیوند اسکنه
از کهن ترین روش های پیوند زنی درخت بوده و باغداران از این روش استفاده می کنند. پایه از تنه درخت، شاخه های اصلی یا طوقه برش داده می شود. آن گاه برشی در قطر پایه شکل می گیرد. این بریدگی با عمق تقریبی ۲ تا ۵ سانتی متر زده می شود. پیوندک نیز با طول ۱۲ تا ۲۰ سانتی متر از شاخه جدا شده و در قسمت پایینی آن یک برش به شکل اریب دیده می شود.
پیوند زینی
به پیوند اسکنه بسیار شباهت دارد. در این روش بر خلاف اسکنه، شکاف بر روی پیوندک انجام می گیرد. دو سمت پایه به شکل اریب برش داده می شود و آن گاه پیوندک بر روی آن جای می گیرد. برای این یپوند نیز از پیوندک و پایه با قطر یکسان استفاده می شود. بهتر است پیوندک با جوانه انتهایی در این پیوند به کار گرفته شود.
پیوند تاجی
در این روش نیز پیوندک در قسمت زیر پوست پایه جای می گیرد. این پیوند در حداقل زمان ممکن نتیجه خواهد داد. در تمام شاخه ها با قطرهای ضخیم یا نازک قابل انجام می باشد. برای جای گذاری پیوندک در پایه، پوست پایه کنار زده می شود.
پیوند نیمانیم
این نوع پیوند در سه حالت ساده، پاشنه دار و زبانه دار دیده می شود. برای شاخه های باریک و نازک با قطر ۵٫۱ تا ۵٫۲ سانتی متر کاربرد دارد. برای انجام این پیوند باید پیوندک و پایه هم قطر را انتخاب کنید.
پیوند رولپه و زیرلپه
برای پیوند گردو از روش پیوند رولپه استفاده می شود. ابتدا جوانه زنی انجام می گیرد. در رو لپه ای برش از پایه انجام شده و یک بریدگی با عمق ۲ تا ۳ سانتی متر در آن زده می شود. برای پیوندک از سرشاخه گردو استفاده می شود. این سرشاخه یک ساله باید دارای سه جوانه باشد. قسمت بریده شده پیوندک در پایه جای می گیرد. محل اتصال با یک پلاستیک بسته می شود.
اصل گرفتن پیوند درختان
- پایه و پیوندک باید با هم سازگار باشند .
- لایه زاینده پیوند با لایه زاینده پایه روی هم منطبق باشند.
- عملیات پیوند در زمان مناسب انجام شود .
- سطوح بریده شده در برابر از دست دادن آب محفاظت گردد.
- از گیاه پیوند شده مراقبت شود.
مشخصات پایه خوب در پیوند زنی
- پایه باید دارای رشد خوبی باشد.
- پایه باید مقاوم به املاح آب و خاک و خشکی باشد.
- پایه باید به آفات مقاوم باشد.
- پایه باید با پیوندک سازگاری داشته باشد.
- پایه باید دارای ساقه صاف و بافت قوی باشد.
نشانه های ناسازگاری پیوند در درختان
- جوش نخوردن پیوندهای انجام گرفته
- زرد شدن برگ ها
- خشک شدن گیاه هنگام نهالی
- تفاوت رشد پایه و پیوندک
- رشد بیشتر از محل
- جدا شدن آشکار پایه و پیوندک
تفاوت بین پیوند درختان جوان و درختان قدیمی
تفاوت بزرگ و خاصی بین درختان بالغ و درختان جوان برای پیوند زدن وجود ندارد . البته که درختان جوان تر به دلیل ریشه های کوچک تر، جابجایی راحت تری دارند .
راه های مراقبت از نهال های پیوندی
- پس از انجام پیوند تا قبل از خزان طبیعی نهال ها آنها را مرتب آبیاری کنید.
- از درختان در مقابل سرما با پوشش های سبک محافظت کنید .
- در مقابـل آفتـاب بـرای درختان سـایبان دایمی ایجاد کنید.
- از قیم، برای جلوگیری از شکستن پیوندک استفاده نمایید .
- قسمتی از پایه که بالاتر از پیوندک قرار گرفته است در پیوندهای جانبی قطع شود.
- بالای پیوند را بعد از موفقیت در پیوند جوانه قطع کنید.
- جوانه هایی که در زیر پیوندک شروع به رشد کرده اند ، را حذف نمایید .
- پاجوش ها را حذف کنید .
زمان و نحوه انجام چالکود کردن درخت
