همه ی آنچه که در مورد رادیولوژی باید بدانید!

رادیولوژی یا علم تصویربرداری، شاخه ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری ها سر و کار دارد. رادیولوژی که همچنین به عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می شود، ابزاری است که پزشکان می توانند توسط آن، آنچه را که در بدن اتفاق می افتد دیده و درک کنند. قبل از ظهور رادیولوژی، فقط با مرگ بیمار، پزشکان می توانستند ارگان های داخلی را مورد بررسی قرار داد.

در رادیولوژی از اشعه استفاده شده و از تصاویر استفاده نمی شود. این نوع تصویربرداری مستقیماً از اشعه یونی استفاده می کند. به طور کلی می توان گفت رادیولوژی یک تخصص در پزشکی است که به تولید تصاویر داخلی بدن از طریق عوامل مختلف فیزیکی، میدان مغناطیسی و غیره می پردازد و از این تصاویر برای تشخیص و در حد کمتری برای پیش آگاهی و درمان بیماری ها استفاده می کند. هدف از رادیولوژی تشخیص مشکلات داخلی، جلوگیری از ایجاد صدمه و درد قبل از اینکه این بیماری خیلی جدی شود است؛ زیرا پزشکان را قادر می سازد تا بیماری ها را سریع تر و دقیق تر تشخیص دهند.

تاریخچه رادیولوژی

تاریخچه رادیولوژی به سال ۱۸۹۵ هنگامی که ویلهلم رونگن برای اولین بار اشعه ایکس را کشف کرد، برمی گردد. دهه ۱۹۷۰ به عنوان دهه طلایی رادیولوژی شناخته می شود که با کشف CT اسکن فرصت ها و اکتشافات جدیدی در دنیای علم ایجاد شد. این علم در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بیشتر توسعه یافت. با گذشت هر دهه پیشرفت این علم بیشتر میشود و روش ها و ماشین های بهتری برای تصویر برداری پزشکی بهتر و ایمن تر تولید می شوند.

تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟

رادیولوژی نه تنها تکنیک های تصویربرداری ، مانند اشعه ایکس ، بلکه روش های درمانی مانند پرتودرمانی را نیز شامل می شود. اما رادیوگرافی تنها به آزمایش های تصویربرداری محدود می شود. این آزمایشات شامل تصویربرداری با اشعه ایکس ، سی تی اسکن و MRI است.

دستگاه رادیولوژی

اشعه ایکس یا رنتگن در طبیعت، زیاد وجود ندارد. برای کاربرد پزشکی این پرتوها باید به وسیله لامپ هایی که برای این منظور ساخته شده اند تولید شود. در لامپ مولد اشعه ایکس که شبیه لامپ های کاتودیک است، با بمباران الکترونی قطعه فلز مقاوم و کوچکی که از جنس تنگتن در قطبی از لامپ به نام کانون قرار دارد، ترازهای انرژی الکتریکی در این فلز به هم می خورد و انرژی ناشی از جابجایی الکترون ها به صورت اشعه ایکس بیرون می آید. الکترون هایی که مورد استفاده قرار می گیرند از سیم پیچ کوچکی در قطب منفی لامپ تولید می شوند و به کمک خلأ درون لامپ و تحت تأثیر اختلاف پتانسیل که از یک ژنراتور تولید می شود، به کانون لامپ برخورد می کنند.

عملکرد دستگاه رادیولوژی

• پرتو ایکس ری اولیه : منبع اشعه ایکس لوله اشعه ایکس است. اشعه ایکس در یک منطقه بسیار کوچک در داخل لوله تشکیل می شود. از این مرحله، اشعه ایکس به فضا منحرف می شود. لوله اشعه ایکس توسط یک محفظه لوله سرب دار احاطه شده است. قسمتی از اشعه ایکس پراکنده توسط محفظه لوله جذب می شود. اشعه ایکس ایجاد شده، از طریق شکافی به نام درگاه لوله از محفظه خارج می شود. تابشی که از لوله خارج می شود، تابش اولیه نامیده می شود.
• به ناحیه مربعی اشعه ایکس که به بیمار و میز اشعه ایکس برخورد می کند، میدان تابش گفته می شود. یک خط خیالی در مرکز پرتوی اشعه ایکس و عمود بر محور طولانی لوله اشعه ایکس، اشعه مرکزی نامیده می شود. اشعه مرکزی در موقعیت یابی بیمار مهم است؛ زیرا از این نقطه برای تراز کردن لوله اشعه ایکس با قسمت موردنظر از بدن بیمار، استفاده می شود.
• عبور اشعه از بدن بیمار: طی قرار گرفتن در معرض رادیوگرافی، اشعه ایکس از لوله از طریق بیمار به گیرنده تصویر (IR) هدایت می شود. با عبور اشعه ایکس از بدن بیمار، برخی از آنها توسط بیمار جذب می شوند و برخی دیگر جذب نمی شوند. ساختارهای آناتومیک که دارای تراکم (جرم) بافتی بیشتری هستند، مانند استخوان، تابش بیشتری نسبت به بافت کم چگال، مانند عضله جذب می کنند.این مرحله منجر به تابش الگویی با شدت متفاوت در پرتو اشعه ایکس از طرف بدن بیمار می شود. به این تابش، تابش باقی مانده یا تابش خروجی می گویند. این تابش در نهایت به IR منتقل می شود. اکنون IR شامل یک «تصویر دیده نشده» به نام تصویر نهفته است. این تصویر تا زمان پردازش در فسفرهای IR ذخیره می شود. در مرحله پردازش، تصویر پنهان به یک تصویر قابل مشاهده تبدیل خواهد شد.
• سیستم گیرنده تصویر : سیستم IR شامل یک کاست است که حاوی صفحه تصویربرداری فسفر است. امروزه در بخش رادیولوژی، IR بخشی از سیستم تصویربرداری دیجیتال است. این کاست حاوی صفحه ای با فسفرهای خاص است که تصویر اشعه ایکس را تا زمان پردازش ذخیره می کند. کاست از فسفرهای صفحه در برابر آسیب و آلودگی محافظت می کند. صفحات IR در اندازه های استاندارد ارائه می شوند.

نحوه انجام رادیولوژی

بعد از اینکه تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسب قرار داد و اندامی که قرار است تصویربرداری کند را عکسبرداری کرد، او را در وضعیت مناسبی قرار می دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می باشد را زیر اندام یا کنار آن قرار می دهد که به آن صفحه کاست Cassette می گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می شود تا در همین وضعیت بی حرکت باقی بماند.

تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می گیرد. در بسیاری اوقات عکس برداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه های مختلف گرفته می شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می کند. از بیمار خواسته می شود تا در اتاق دیگری منتظر بماند. در این فاصله زمانی فیلم رادیولوژی به اصطلاح ظاهر می شود یعنی فرآیندهای شیمیایی بر روی آن صورت می گیرد تا تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل دیدن شود. در صورتی که کیفیت تصویر تهیه شده در حد مطلوب بود به بیمار اجازه داده می شود تا بخش رادیولوژی را ترک کند.

مزایای رادیولوژی

رادیولوژی به پزشک این امکان را می دهد که با کمترین عارضه ای، به داخل بدن بیمار راه پیدا کند و از آن اطلاعات بگیرد. قبل از اختراع رادیولوژی، این کار تنها از طریق باز کردن بدن با روش های جراحی انجام می گرفت و بسیاری از بیماران در این راه با رنج و مشقت های زیادی روبرو بودند.

• تسریع تشخیص بیماری ها از یکدیگر: با گرفتن تنها چند عکس رادیولوژی، پزشک می تواند تشخیص درست بیماری را در فرد بدهد و سریعا اقدامات درمانی را شروع کند.
• رادیولوژی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می تواند منجر به بروز ناهنجاری های جنین شود. لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست
• صرف کمترین زمان برای تشخیص بیماری ها: پزشک طی مدت کوتاهی و با توجه به عکس های رادیولوژی و دیگر آزمایش های بیمار، تصمیم می گیرد که فرد نیاز به جراحی دارد یا نه. صرف این زمان اندک کاملا به نفع بیمار است.
• افزایش دقت : ارائه تصویری دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات زیادی را در خصوص عملکرد اندام های بدن در اختیار پزشک قرار می دهد و قدرت تصمیم گیری او را برای بهتر درمان کردن بیماری بالا می برد.
• یکی از مهم ترین مزایای علم رادیولوژی، تشخیص و درمان دو علت مهم مرگ و میر در دنیا، یعنی بیماری های قلبی و انواع سرطان ها می باشد.

خطرات رادیولوژی

به طور کلی تصویر برداری های رادیولوژی کاملا ایمن نیستند و به دلیل استفاده از از اشعه ها، خطراتی برای بیمار در پی خواهند داشت. یکی از این خطرات، سرطان می باشد.
اما در کل مزایای رادیولوژی از خطرات آن بیشتر است. رادیولوژی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می تواند منجر به بروز ناهنجاری های جنین شود. لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست.

انواع رادیولوژی

• رادیوگرافی: طی این نوع رادیولوژی، اشعه ایکس به بخشی از بدن تابانده می شود و استخوان ها و بافت نرم وی عکس رادیوگرافی مشخص می شوند. اشعه ایکس از بافت های چربی می گذرد، اما هنگام مواجهه با بافت های متراکم تر مانند استخوان و تومور، نمی تواند رد شود. این نوع تصویربرداری به معمولا برای تشخیص عوارض قلبی و ریوی می باشد.
• فلوروسکوپی: به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می شود و یا باید ماده رادیواکتیو را ببلعد و قسمت های مختلف بدن وی بر روی صفحه نمایش مانیتور، نمایش داده می شود. این نوع آزمون به طور معمول برای ارزیابی عملکرد روده، قلب، رگ های خونی و دستگاه ادراری مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین ماده رادیواکتیو می تواند برای تشخیص توده های غیر طبیعی در بافت های بدن مورد استفاده قرار گیرد.
• سی تی اسکن: استفاده از اشعه ایکس برای ایجاد تصویر سه بعدی، نوع دیگر کاربرد رادیولوژی می باشد. معمولا در مواقع اورژانسی مورد استفاده قرار می گیرد، مانند لخته شدن خون، پارگی آپاندیس و یا خونریزی داخلی. پزشک بر اساس تصاویر به دست امده از سی تی اسکن، به تشخیص دقیق تر و سریع تری می رسد.
• سونوگرافی: با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از بافت های بدن به دست می آید. این روش معمولا برای بررسی سلامت جنین در مادران باردار صورت می گیرد، زیرا ثابت شده است که اشعه ایکس روی سلامت جنین تاثیرات نامطلوبی دارد.همچنین برای تعیین جنسیت جنین و شناسایی هر گونه اختلال رشد او به کار می رود.البته سونوگرافی برای بررسی اندام های دیگر مانند رحم، پروستات ، سینه و … نیز استفاده می شود.
• ام آر آی (MRI) : از میدان مغناطیسی برای تغییر امواج رادیویی به منظور ایجاد تصاویر از ساختارهای داخلی بدن استفاده می شود.از MRI معمولا برای مشاهده بدن در سطوح مختلف (از بالا به پایین، از جلو به عقب و …) استفاده می شود.ام آرآی بهترین تصاویر را از بافت نرم به پزشک ارائه می دهد و معمولا برای تشخیص در اختلالات عضلاتی و سیستم عصبی استفاده می شود.
• پزشکی هسته ای: به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می شود تا هر گونه بیماری مربوط به اندام های مختلف بدن تشخیص داده شود. از پزشکی هسته ای برای تعیین مراحل سرطان، عملکرد قلب و جریان خون نیز استفاده می شود.

موارد استفاده از رادیولوژی

• نمونه برداری یا بیوپسی از پستان که تحت گاید سونوگرافی و یا استریوتاکسی انجام می شود.
• قراردادن کاتر وریدی
• آمبولیزاسیون کردن برای درمان سرطان ها
• کنترل کردن خونریزی توسط آمبولیزاسیون
• نمونه برداری از اندام هایی مانند ریه و تیروئید

مزایا و معایب درمان بیماری بواسیر با لیزر